بیماری های برنج
الف – بیماریهای قارچی
1- بیماری بلاست برنج Rice Blast
عامل بیماری فرم جنسی Magnaporthe grisae
فرم غیر جنسیPyricularia oryzae
این بیماری در تمام برنج کاریهای دنیا از جمله کشور ما شایع بوده و در شمال، اصفهان، قصرشیرین، گیلانغرب، میانه و رامهرمز و استان فارس و غیره دیده میشود. این بیماری مختص برنج است و حتی در علفهای هرز نیز بطور طبیعی دیده نشده است. علایم بغیر از ریشه در تمام قسمتهای گیاه دیده میشود. علایم روی برگ بسیار مشخص است. لکه های بیضی شکل تا دوکی با مرکز خاکستری و حواشی سبز تیره تا قهوه ای و غالباً با هاله ای زرد رنگ روی برگها دیده میشود که کنیدی های زیتونی رنگ، چند خانه ای (2 تا 3 سلولی) و گلابی شکل با کنیدیوفور خاکستری رنگ را دربردارد. درصورت شدت بیماری لکه‌ها بهم پیوسته و برگ را از بین می‌برند. قارچ عامل بیماری می تواند به قاعده پانیکول حمله و باعث پوسیدگی آن شود که در این حالت به آن Neck Rot گفته میشود و بیشترین خسارت را بدنبال دارد. درصورتیکه آلودگی زود اتفاق بیافتد، خوشه‌ها سفید می شوند (White Head). درصورتیکه آلودگی پس از پر شدن دانه رخ دهد، شکستگی گردن پانیکول (Broken Necks) بوجود می آید. این بیماری بذرزاد است و قارچ به شکل کنیدی و میسلیوم و بعضا ًاسکلروت روی بذرها و نیز تا یکسال در بقایا باقی میماند. البته در گره ها ممکن است تا 2 الی 4 سال دوام بیاورد. چون دیرتر تجزیه می‌شوند. کنیدی‌های تولید شده در قسمتهای مختلف گیاه توسط باد، آب و تماس گیاهان منتشر شده و آلودگی‌های جدید بوجود می آید. قارچ در فرم جنسی تولید پرتیس کاذب می کند که در طبیعت بندرت تشکیل می شود.
کنترل بیماری
1 – استفاده از ارقام مقاوم معمولترین روش مقابله با این بیماری است.
2 – اجتناب از مصرف مقادیر بالای کود نیتروژنه و نیز جلوگیری از تنش رطوبتی در محصول
3 – بهداشت زراعی و از بین بردن بقایا
4 – استفاده از اصلاح کننده های خاک به نام silicon حاوی سیلیس برای بالا بردن مقاومت گیاه در برابر حمله قارچ
5 – استفاده از روش های شیمیایی
سمپاشی مزرعه با سموم سیستمیک مثل ادیفنفوس(هینوزان) هنوز هم رایج است. قارچکش های جدید مثل Isoprothiolane،Probenazole ، Pyroquilon و تری سیکلازول نیز وجود دارند که بصورت سمپاشی شاخ و برگ، بصورت گرانول در آب یا بصورت ضدعفونی بذر بکار می رود.
اولین سمپاشی معمولاً بلافاصله پس از اولین علایم صورت می گیرد.
سمپاشی با تری سیکلازول یا ادیفنفوس پس از ظهور 30 – 40 درصد خوشه ها با توجه به اطلاعیه ها به محض بروز علایم روش مبارزه با این بیماری در ایران اعلام شده است.
6 – سیستم های پیش آگاهی براساس اپیدمی شناسی بیماری مثل BLASTAM
7 – استفاده از روش های تلفیقی
2 - بیماری شیت بلایت برنج (پوسیدگی غلاف) Sheat Blight
عامل بیماری فرم غیر جنسی Rhizoctonia solani
فرم جنسی Thanantophorus cucumeris
قارچ عامل بیماری دارای طیف وسیع میزبانی است و به 32 خانواده گیاهی حمله می کند. این بیماری در اکثر نقاط دنیا و نیز در کشور، شایع است. علایم معمولاً هنگامی ظاهر میشود که محصول به انتهای رشد رویشی خود برسد. در این مرحله لکه هایی روی غلاف و تیغه برگها دیده می شود که در ابتدا تخم مرغی شکل، بعضاً نامنظم و به رنگ خاکستری مایل به سبز اند که رفته رفته مرکز آنها سفید مایل به سبز با حاشیه ای قهوه ای می شود. اسکلروتها بصورت سطحی در نزدیکی زخم ها روی برگ ها، ساقه ها و بذور یافت می شوند که اتصال شلی داشته و پس از بلوغ، از گیاه فرو می افتند. این قارچ به صورت میسلیوم فعال، میسلیوم دورمانت یا اسکلروت در خاک باقی می ماند.
کنترل بیماری
1 – ارقام مقاوم قابل اتکای به این بیماری یافت نشده است.
2 – کاربرد سوپرفسفات کلسیم همچنین کودهای پتاسه، و نیز سیلیکون مفید عنوان شده است.
3 – عدم کاشت متراکم بوته ها برای تهویه بیشتر و نفوذ نور خورشید
4 – استفاده از کنترل بیولوژیکی با قارچ های آنتاگونیست در تلفیق با اصلاح خاک با مواد آلی
5 – سمپاشی هوایی با ایپرودیون + کاربندازیم یا پروپیکانازول یک نوبت در صورت بروز آلودگی 20 %
3 – بیماری پوسیدگی ساقه یا باکانای برنج Stem rot of rice – Bakanae disease
عامل بیماری فرم جنسی Gibberella fujikuroi
فرم غیرجنسی Fusarium moniliforme
این بیماری در ایران و بویژه در شمال و منطقه میانه دیده می شود. قارچ عامل بیماری میزبانان زراعی دیگری بجز برنج نظیر ذرت، پنبه، لوبیا چشم بلبلی، سورگوم، نیشکر و ... دارد.
علایم بیماری در برنج شامل پوسیدگی طوقه، پوسیدگی گیاهچه، عقیم شدن گیاه و زرد شدن کل بوته ها است. گیاهان بصورت لکه ای در مزرعه پژمرده شده و زرد رنگ به نظر می رسند. این بوته ها به دلیل اینکه طوقه آنها کاملاً پوسیده است، براحتی از خاک کنده می شوند. این بیماری نیز بذرزاد است. گاه بذرها بواسطه حضور کنیدی های قارچ عامل بیماری قرمز رنگ به نظر می رسند. این قارچ در فرم جنسی تولید پرتیس هایی می کند که آسکوسپورهای آن مسئول آلوده سازی گیاه از مرحله خوشه دهی تا بلوغ کامل میباشند. این قارچ حدود 4 ماه به فرم هیف هایی با دیواره ضخیم و ماکروکنیدی ها در خاک باقی می ماند. این قارچ در PH اسیدی، جیبرلین و در PH قلیایی بخصوص در مناطق گرم اسید فوزاریک تولید می کند که اولی باعث بلندی قد و نازکی ساقه و تغییر رنگ گیاه به سبز روشن شده و دومی باعث کوتاهتر شدن و زرد شدن گیاه می شود. این قارچ دو نوع کنیدی به نام های ماکروکنیدی و میکروکنیدی تولید می کند. ماکروکنیدی ها دارای 8-3 سلول بوده و میکروکنیدی ها نیز 1-2 سلولی اند. کلامیدوسپور در این قارچ وجود ندارد. اسکلروتهایی برنگ آبی تیره نیز ممکن است در این قارچ تشکیل شود.
کنترل بیماری
1 – استفاده از بذور سالم یا ضدعفونی بذر
ضدعفونی بذر برنج با سموم جیوه ای فوق العاده موثر است. اما به دلیل عدم استفاده از این سموم به لحاظ اثبات خواص سرطانزایی آنها سموم دیگری جایگزین آنها شده است که از آن جمله می توان به بنومیل، تیرام و تیوفانات متیل اشاره نمود. این مواد در مقابل بیماری های باکانا، بلاست و لکه قهوه ای موثرند. با این استثناء که بنومیل در برابر لکه قهوه ای موثر نمی باشد. چراکه این قارچکش دربرابر اُاُمیستها و نیز قارچ هایی دارای اسپور تیره موثر نمی باشند.
